Færsluflokkur: Stjórnmál og samfélag

VERÐBÓLGA OG SAMGREIND (GERVIGREIND)

Fyrir nokkrum dögum spurði ég ChatGPT 4.0 samgreindina um hvaða tækni dyggði best til að hafa stjórn á hárri verðbólgu. Persónulega tek ég ekki undir allar tillögurnar við okkar aðstæður. Hins vegar virðist mér hér engar rökvillur á ferð og reyndar furðulega merkileg hugmyndasamantekt. Þetta var svarið:

Viðbrögð við verðbólgu falla venjulega undir verksvið seðlabanka eða peningamálayfirvalda. Hér eru nokkrar aðferðir sem almennt eru notaðar:

1. Leiðrétting peningastefnunnar: Algengasta tækið til að berjast gegn mikilli verðbólgu er að hækka vexti. Hærri vextir gera lántökur dýrari, sem getur dregið úr eyðslu og kælt hagkerfið. Minni eftirspurn getur síðan dregið úr verðbólgu. Þetta er hluti af samdráttarstefnu í peningamálum.

2. Að draga úr peningaframboði: Til að berjast gegn verðbólgu gæti seðlabanki einnig minnkað peningamagn í umferð beint, t.d. með því að selja ríkisskuldabréf. Þetta er enn önnur leið til að takmarka peninga í umferð og þar með dýrara að taka lán, sem getur dregið úr eyðslu og verðbólgu.

3. Aðlögun ríkisfjármála: Ríkisstjórnin getur tekið þátt í að hafa stjórn á verðbólgu í gegnum ríkisfjármálin. Með því að lækka ríkisútgjöld eða hækka skatta getur ríkið dregið úr heildareftirspurn í hagkerfinu sem getur hjálpað til við að lækka verðbólgu.

4. Tekjustefna: Þessi nálgun miðar að því að stjórna verðbólgu með því að stjórna launa- og verðhækkunum. Ríkisstjórnir eða seðlabankar geta ákveðið hvað launa- eða verðhækkanir mega vera miklar.

5. Gengisstefna: Í landi með mikla verðbólgu getur seðlabankinn valið að tengja gjaldmiðil sinn við stöðugri erlendan gjaldmiðil. Þetta getur hjálpað til við að koma á verðstöðugleika, en líka skapað aðra efnahagslega áhættu ef ekki er rétt stjórnað.

6. Stofnanaráðstafanir: Ríkisstjórnir geta innleitt ráðstafanir eins og afnám hafta, aukið samkeppni og stuðlað að bættri framleiðni til að vinna gegn verðbólgu.

7. Framtíðarhandleiðsla: Seðlabankar kynna oft framtíðaráætlanir sínar um vexti til að hafa áhrif á væntingar og hegðun markaðarins. Ef markaðurinn er fullviss um að seðlabankinn muni með hörku berjast gegn verðbólgu getur það hjálpað til við að halda verðbólguvæntingum í skefjum, sem síðan getur hjálpað til við að halda hinni raunverulegu verðbólgu niðri.

Þetta eru almennar aðferðir en besti kosturinn fer eftir sérstökum aðstæðum hvers hagkerfis. Einnig geta sum þessara tækja haft neikvæðar aukaverkanir, t.d. hægt á hagvexti eða aukið atvinnuleysi. Þess vegna þarf yfirvegaða dómgreind til að meta nauðsyn þess að draga úr verðbólgu á kostnað hugsanlegra neikvæðra aukaverkana.

Því næst spurði ég hvort vextir þyrftu að vera hærri en verðbólgan ef seðlabankinn reyndi að verjast hækkandi verðbólgu með sölu ríkisskuldabréfa. Þetta var svarið:

Þegar seðlabanki selur ríkisskuldabréf er hann í rauninni að fjarlægja peninga úr hagkerfinu, því þeir sem kaupa bréfin eru að skipta reiðufé sínu fyrir bréfin. Þessi lækkun peningamagns getur leitt til hærri vaxta þar sem minna fé er í umferð til að lána. Hærri vextir gera lántökur dýrari og geta því dregið úr eyðslu og fjárfestingum, sem getur hjálpað til við að hægja á verðbólgu.

Vextir á skuldabréfum sem seðlabankinn selur þurfa ekki endilega að vera hærri en verðbólgan. En í reynd gera fjárfestar almennt kröfu um raunávöxtun af fjárfestingum sínum. Það þýðir að þeir vænta þess að vextir skuldabréfsins verði hærri en verðbólgan þannig að þeir séu ekki að missa kaupmátt með því að halda skuldabréfinu.

Ef verðbólga er mikil þyrftu vextir á skuldabréfunum líklega að vera nokkuð háir til að laða að kaupendur. Ef vextirnir eru ekki nógu háir til að bjóða upp á raunávöxtun umfram verðbólgu, gætu fjárfestar hugsanlega ekki verið tilbúnir til að kaupa bréfin og tilraunir seðlabankans til að draga úr peningamagni (og þannig að berjast gegn verðbólgu) gætu skilað minni árangri en ella.

Sambandið á milli skuldabréfavaxta, verðbólgu og peningastefnu er hins vegar flókið fyrirbæri og hægt að hafa áhrif á það af mörgum öðrum þáttum. Seðlabankinn þarf að huga vel að þeim öllum við ákvörðun um stefnu sína.


AFNÁM VERÐTRYGGINGAR

SKEFJALAUSIR VEXTIR UNDIR TVEIMUR NÖFNUM

Vinur minn hefur í nokkur ár greitt af tveimur húseignum, einni á Íslandi og annarri í Danmörku. Lánið á húsinu í Danmörku lækkar jafnt og þétt og eign hans í því eykst að sama skapi. Hann er ánægður og stoltur af eign sinni þar. Höfuðstóll lánsins á húsinu á Íslandi hækkar stöðugt, afborganir verða þyngri og hann á stöðugt minna í því. Hann er ósáttur og reiður vegna þróunar mála hér. Tröllasögur? Því miður ekki. Öll gögn í málinu liggja fyrir og tala sínu máli. Afnotagjald fjármuna á Íslandi er skefjalaust. Það hjúpar sig tveimur nöfnum sem eru verðtrygging og vextir.

AÐ ÞJÓNA TVEIMUR HERRUM

Það er ótrúlegt að verkalýðshreyfingin skuli ekki í yfirstandandi kjaraviðræðum setja fram kröfu um afnám verðtryggingar lána og að kaupmáttur launa verði tryggður með reglulegum leiðréttingum launatalna til samræmis við hækkun vísitölu neysluverðs. Oft eru sömu aðilar í framvarðarsveitum verkalýðsfélaga og lífeyrissjóða. Lífeyrissjóðirnir eru stærstu fjárfestar á hinum innlenda hlutabréfamarkaði og stunda þar að auki umfangsmikla útlánastarfsemi til umbjóðenda sinna. Sömu aðilar vinna annars vegar að kjarabótum fyrir almenning og hins vegar að því að hámarka ágóðann af fjármálastarfsemi lífeyrissjóðanna, t.d. með verðtryggingu lána, sem reynast mörgum mjög erfið. Það hefur aldrei reynst gæfusamt og sannfærandi að þjóna tveimur herrum.

GLÆPUR SÍÐUSTU ALDAR

Skelfilegasta dæmið um hvernig verðtrygging hefur svipt saklaust fólk aleigunni er frá níunda áratug síðustu aldar þegar misgengi lánskjaravísitölu og launa náði hámarki. Mjög margir sem þá gátu ekki staðið undir afborgunum lána í 45-60% verðbólgu áranna 1978 - 1983 (yfir 100% um mitt ár 1983) hafa borið harm sinn í hljóði. Þeim var jafnvel ekki trúað þegar þeir reyndu að útskýra hvers vegna fjárhagsstaða þeirra varð allt í einu mjög slæm. Þá þekktist jafnvel að húsnæðislán bæru 26-28% vexti og óverðtryggðar skuldbindingar báru um tíma 52,5% vexti. Misgengi níunda áratugarins hefur stundum verið kallað glæpur aldarinnar. Stór orð! Hins vegar ber að hafa í huga að aukið innsæi hagfræðinga, öflugri hagstjórnartæki, einarður vilji stjórnmálamanna og þjóðarsátt hafa orðið til þess að allt þetta er vonandi aðeins veröld sem var.

ÉG MÆLI MEÐ...

afnámi verðtryggingar.


ÓSKILYRTIR KAUPRÉTTARSAMNINGAR OG OFURLAUN

Athyglisvert var að hlusta á Vilhjálm Bjarnason viðskiptafræðing og aðjúnkt í Silfri Egils í gær er hann ræddi um óskilyrta kaupréttarsamninga, sem leiða til ofurlauna. Svo virðist sem hér á landi fái stjórnendur banka og annarra stórfyrirtækja kaupréttarsamninga án þess að gerður sé samningur um hvern árangur þeir skuli sýna til að slíkur réttur verði virkur. Ábending hans um árangurstengingu kaupréttarsamninga erlendis hlýtur að verða stjórnum stórfyrirtækja hér á landi hvati til að endurskoða þessi mál. Það er sjálfsögð krafa almennra hluthafa. Að auki þarf að hafa í huga að stjarnfræðilegur kjaramunur innan lítils samfélags getur rofið samhug og gleði, trú á að réttlæti ríki og sátt um að hér sé gott að vera til. Þrátt fyrir þetta finnst mér að góð og dýrmæt störf beri að launa mjög vel. Það er hagur okkar allra og laðar hæfileikaríka einstaklinga til að takast á við þau verkefni sem þeir eru bestir í.

ÉG MÆLI MEÐ...

að við reynum að koma málum svo fyrir að sem flestir uppskeri eins og þeir sá. Það er félagslegt réttlætismál.


Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband