VERÐBÓLGA OG SAMGREIND (GERVIGREIND)

Fyrir nokkrum dögum spurði ég ChatGPT 4.0 samgreindina um hvaða tækni dyggði best til að hafa stjórn á hárri verðbólgu. Persónulega tek ég ekki undir allar tillögurnar við okkar aðstæður. Hins vegar virðist mér hér engar rökvillur á ferð og reyndar furðulega merkileg hugmyndasamantekt. Þetta var svarið:

Viðbrögð við verðbólgu falla venjulega undir verksvið seðlabanka eða peningamálayfirvalda. Hér eru nokkrar aðferðir sem almennt eru notaðar:

1. Leiðrétting peningastefnunnar: Algengasta tækið til að berjast gegn mikilli verðbólgu er að hækka vexti. Hærri vextir gera lántökur dýrari, sem getur dregið úr eyðslu og kælt hagkerfið. Minni eftirspurn getur síðan dregið úr verðbólgu. Þetta er hluti af samdráttarstefnu í peningamálum.

2. Að draga úr peningaframboði: Til að berjast gegn verðbólgu gæti seðlabanki einnig minnkað peningamagn í umferð beint, t.d. með því að selja ríkisskuldabréf. Þetta er enn önnur leið til að takmarka peninga í umferð og þar með dýrara að taka lán, sem getur dregið úr eyðslu og verðbólgu.

3. Aðlögun ríkisfjármála: Ríkisstjórnin getur tekið þátt í að hafa stjórn á verðbólgu í gegnum ríkisfjármálin. Með því að lækka ríkisútgjöld eða hækka skatta getur ríkið dregið úr heildareftirspurn í hagkerfinu sem getur hjálpað til við að lækka verðbólgu.

4. Tekjustefna: Þessi nálgun miðar að því að stjórna verðbólgu með því að stjórna launa- og verðhækkunum. Ríkisstjórnir eða seðlabankar geta ákveðið hvað launa- eða verðhækkanir mega vera miklar.

5. Gengisstefna: Í landi með mikla verðbólgu getur seðlabankinn valið að tengja gjaldmiðil sinn við stöðugri erlendan gjaldmiðil. Þetta getur hjálpað til við að koma á verðstöðugleika, en líka skapað aðra efnahagslega áhættu ef ekki er rétt stjórnað.

6. Stofnanaráðstafanir: Ríkisstjórnir geta innleitt ráðstafanir eins og afnám hafta, aukið samkeppni og stuðlað að bættri framleiðni til að vinna gegn verðbólgu.

7. Framtíðarhandleiðsla: Seðlabankar kynna oft framtíðaráætlanir sínar um vexti til að hafa áhrif á væntingar og hegðun markaðarins. Ef markaðurinn er fullviss um að seðlabankinn muni með hörku berjast gegn verðbólgu getur það hjálpað til við að halda verðbólguvæntingum í skefjum, sem síðan getur hjálpað til við að halda hinni raunverulegu verðbólgu niðri.

Þetta eru almennar aðferðir en besti kosturinn fer eftir sérstökum aðstæðum hvers hagkerfis. Einnig geta sum þessara tækja haft neikvæðar aukaverkanir, t.d. hægt á hagvexti eða aukið atvinnuleysi. Þess vegna þarf yfirvegaða dómgreind til að meta nauðsyn þess að draga úr verðbólgu á kostnað hugsanlegra neikvæðra aukaverkana.

Því næst spurði ég hvort vextir þyrftu að vera hærri en verðbólgan ef seðlabankinn reyndi að verjast hækkandi verðbólgu með sölu ríkisskuldabréfa. Þetta var svarið:

Þegar seðlabanki selur ríkisskuldabréf er hann í rauninni að fjarlægja peninga úr hagkerfinu, því þeir sem kaupa bréfin eru að skipta reiðufé sínu fyrir bréfin. Þessi lækkun peningamagns getur leitt til hærri vaxta þar sem minna fé er í umferð til að lána. Hærri vextir gera lántökur dýrari og geta því dregið úr eyðslu og fjárfestingum, sem getur hjálpað til við að hægja á verðbólgu.

Vextir á skuldabréfum sem seðlabankinn selur þurfa ekki endilega að vera hærri en verðbólgan. En í reynd gera fjárfestar almennt kröfu um raunávöxtun af fjárfestingum sínum. Það þýðir að þeir vænta þess að vextir skuldabréfsins verði hærri en verðbólgan þannig að þeir séu ekki að missa kaupmátt með því að halda skuldabréfinu.

Ef verðbólga er mikil þyrftu vextir á skuldabréfunum líklega að vera nokkuð háir til að laða að kaupendur. Ef vextirnir eru ekki nógu háir til að bjóða upp á raunávöxtun umfram verðbólgu, gætu fjárfestar hugsanlega ekki verið tilbúnir til að kaupa bréfin og tilraunir seðlabankans til að draga úr peningamagni (og þannig að berjast gegn verðbólgu) gætu skilað minni árangri en ella.

Sambandið á milli skuldabréfavaxta, verðbólgu og peningastefnu er hins vegar flókið fyrirbæri og hægt að hafa áhrif á það af mörgum öðrum þáttum. Seðlabankinn þarf að huga vel að þeim öllum við ákvörðun um stefnu sína.